حاشیه‌ای بر نحوۀ مواجهه با تریبون‌های مذهبی حاشیه‌ساز

 دوباره همان داستان تکراری؛ فیلمی از یک مراسم سینه‌زنی در فضای مجازی گُر می‌گیرد؛ علت؟ اشعار توهین‌آمیز و رجزهای آقای مداح علیه شعایر دینی و شخصیت‌ها و اماکن محترم اهل‌سنت. کام مردم تلخ شده؛ مسئولان و بزرگان شیعه، اعلام برائت، و علمای اهل‌سنت، اعلام انزجار کردند و هر دو گروه خواستار مجازات قانونی برای درس عبرت و پیشگیری از تکرار این دست اتفاقات شدند. سپاه هم اعلام کرد که مداح مذکور را با حکم قضایی دستگیر کرده و تحویل مراجع قانونی داده است. این چرخۀ قدیمی اما به نتیجۀ دلخواه نمی‌رسد؛ مشکل کار کجاست؟ 

اولین جواب احتمالا این است که جای یک قانون بازدارنده و شفاف خالی است؛ قانونی که فتاوای صریح مراجع عظام شیعه مبنی بر «تحریم توهین به مقدسات مذاهب اسلامی» را روی زمین بیاورد؛ قانونی که نگذارد عده‌ای به نام اهل‌بیت (ع) چوب حراج به آبروی مکتب اهل‌بیت (ع) بزنند؛ قانونی که حافظ هم‌زیستی برادرانۀ شیعه و سنی باشد و نگذارد عده‌ای آسوده‌خاطر در قم بنشینند و زیر رقص نور و با اکوهای چندصدمیلیونی، امنیت و آسایش مرزنشین‌ها را به خطر بیندازند. اما آیا سازوکار قانونی به‌تنهایی کافی است؟ 

با یک مثال ساده توضیح می‌دهم؛ همزمان که این معدود مداحی‌های پرحاشیه، صدهاهزار بار بازدید می‌خورد، هزاران مراسم و هیئت در گوشه‌گوشۀ ایران برگزار می‌شود که نه‌فقط توهین و تعریضی به مذاهب اسلامی ندارند، بلکه با ترکیب آگاهی و احساس، بهترین فضا برای تبلیغ معارف اسلامی و عامل تقویت ایمان و معنویت در جامعه هستند؛ اتفاقا بعد از طوفان‌الاقصی، یاد و نام رهبران و شهدای سنی‌مذهب غزه و فلسطین هم عنصر ثابت خیلی از این مراسم‌ها است؛ پس چرا اسمی از اینها برده نمی‌شود؟ 

رسانه‌ها معمولا دنبال سوژه‌های زرد هستند؛ معلوم است که فضای عادی و جاری هیئت‌ها برایشان جذابیت‌ آنچنانی ندارد. پس هر چه عده‌ای حرفهای شاذتر بزنند و به‌جای نشر معارف اهل‌بیت (ع) بیشتر به عقاید دیگران بتازند، بیشتر دیده می‌شوند. با این توصیف، طبیعتا برای کسیکه دنیای پیرامونش را از دریچۀ رسانه می‌شناسد، گویا همه مثل آن منبری و مداح حاشیه‌ساز هستند و این تصور، کدورت و دلخوری را مضاعف و حجاب‌ها را غلیظ‌تر می‌کند. در چنین وضعی، عقلا -اگر نگوییم محکوم به شکست- دائم در موضع انفعال هستند. 

برخورد قانونی با تریبون‌های دعوادرست‌کن ضرورت عقلی و عقلایی و شرعی است؛ اما قانون هر چقدر هم قوی باشد و خوب اجرا شود، «امت» نمی‌سازد؛ اصلا صدای تریبون‌های جنجالی مذهبی، در انباشت سوء‌تفاهم‌ها و همدیگر را درست نشناختن‌ها و در نتیجه، پیوند و تعامل و همکاری نداشتن‌هاست که پژواک می‌یابد؛ بدون علاج این زخم‌ها، کاری از تنبیه و مجازات برای «امت‌سازی» برنمی‌آید. پس چاره چیست؟ 

برای اینکه صدای تریبون‌های فتنه‌انگیز مذهبی خاموش شود، مجازات خاطیان کافی نیست؛ باید زیرساخت‌ها را عوض کرد؛ باید «امت‌سازی» را هدف گرفت. این شاه‌بیت‌ دغدغه‌های رهبر انقلاب، حتی در این چند ماه اوج نبرد مقاومت با اسرائیل است: «امّت یعنی مجموعهٔ انسانهایی که در یک جهت، به سوی یک هدف، با یک انگیزه دارند حرکت می‌کنند.» (۰۳/۰۶/۰۶) و این «واحد منسجم که با اراده و هدف مشترک اقدام کند، هنوز شکل نگرفته است.» (۹۸/۱۰/۳۰) و فقط هم با همایش سالانۀ وحدت شکل نمی‌گیرد: «لازم است که هر کسی، در هر نقطه‌ای، در هر جایی که حضور دارد، محور بحث مهمّ اتّحاد باشد؛ و بحث کنیم، تبیین کنیم، تحریض کنیم، برنامه‌ریزی کنیم، تقسیم کار کنیم در این زمینه‌ها.» (۰۰/۰۸/۰۲) در این جهت، مجموعه‌ای از وظایف بر دوش نهادهای مختلف است که هر کدام باید غفلت‌ها و ترک‌فعل‌هایی را که در این‌باره داشته‌اند به کمک مردم جبران کنند: 

حوزه‌های علمیه نسبت به احیای سنت دیرینهٔ تعاملات فکری بین نهاد روحانیت شیعه و سنی و تشکیل قرارگاه مشترک جامعه‌سازی در مقابل جبهۀ واحد کفر جهانی؛ کاری که متاسفانه حتی بعد از فرصت طلایی طوفان‌الاقصی هم جدی گرفته نشده است. عجیب نیست که فلان مدرسۀ علمیه ساخته می‌شود تا برد آن یکی را کم کند؟! چنددرصد از حوزه‌ها دغدغه دارند مذهب دیگر را آن هم بی‌واسطه و از زبان اساتید خود آن مذهب بشناسند؟

پدری امامان جمعۀ مناطق تلفیقی برای طیفهای مختلف شیعه و سنی و گردهم‌آوردن آنان برای مسئله‌یابی، ارائۀ راه‌حل‌ و همکاری برای رفع مشکلات مردم؛ نه اینکه عالم سرشناس یک منطقه بگوید در این ۴۰وچند سال بعد از انقلاب، تازه اولین بار فلانی به ما سر زده است. یا بزرگواری بگوید تا امام جمعۀ آنها نیاید، کسر شان است بروم و آنها هم بگویند اگر برویم، برچسب «حکومتی» می‌خوریم و دود این ملاحظات و مناسبات غیراسلامی هم به چشم مردم بیچاره برود. اینکه امام جمعه خودش طرف دعوا و آتش‌بیار فتنه‌های مذهبی نشود که پیش‌فرض است... . 

امامان مساجد و فعالان مذهبی و قرآنی اهل‌سنت و شیعه به‌ویژه در مناطق تلفیقی نسبت به رفت‌وآمد و آشنایی و اعتمادسازی و هم‌افزایی در جهت رفع مسائل و دردهای مشترک؛ اما این قطع ارتباطها به کجا می‌کشد؟ از باب نمونه، یکی از فضلای اهل‌‎سنت می‌گفت: «شیعیان منطقه ما برای امام حسین نذر می‌کنند و نه برای خدا؛ لذا برای اینکه ناراحت نشوند، نذری‌شان را می‌گیریم، اما نمی‌خوریم!» در حالیکه کافی بود طلبه‌ای مثل بنده، از روی رسالۀ تمام مراجع نشانش دهد که ما هم می‌گوییم: «نذر جز با نام خدا منعقد نمی‌شود.» و اینکه: «اگر کسی چنان گفته، از عوامی‌اش بوده یا تسامحا گفته و منظورش به یاد امام حسین، ولی لله است.». از این طرف شیعیان می‌گفتند حتما اینها وهابی شده‌اند که نذر را قبول ندارند! بلی؛ از یک گره ذهنی ساده تا یک پروژۀ امنیتی، راه طولانی نیست. 

 سازمان تبلیغات اسلامی نسبت به شکل‌دهی ستاد مشترک تبلیغات سنی و شیعه در مقابل معضلات و آسیب‌هایی که اتفاقا شیعه و سنی در آن اتحاد کامل دارند! با این نگاه، مبلغان شیعه و‌ اهل‌سنت، یکدیگر را به چشم هم‌رزم می‌بینند و نه رقیب و خدای‌نکرده دشمن؛ خطر، نه شلوغ شدن جمعه و جماعت‌های دیگری، که خلوتی و کسادی آن دانسته می‌شود؛ خط تبلیغی‌ همه، زدن فساد و بی‌عدالتی می‌شود، نه زدن باورهایی که هر کدام ناموس مذهبشان می‌دانند؛ هر کدام دنبال معرفی دقیق‌تر فکر و الگوی خود هستند و نه تخریب دیگری و... . زشتی اینکه مناره‌ای برای مانور قدرت و روکم‌کنی آن یکی بالا برود و... دیگر گفتن ندارد. 

صداوسیما نسبت به معرفی درست اقوام و مذاهب؛ اگر چنین بود، وسط جنگ ۲۲روزه نباید شبهۀ ناصبی بودن مردم غزه کارگر شود. یا اگر گزارش‌های دست اول و مستمر از میدان بود، شبهۀ تکفیری بودن اهل‌سنت مشهد، نباید اینقدر راحت به‌شکل دوره‌ای نقل گروه‌های مذهبی در کل کشور می‌شد. دستکم معرفی شهدا و محلات و مساجد پرشماری که در ایران و جهان اسلام، نام اهل‌بیت (ع) دارند یا بازتاب حضور اهل‌سنت در حرم اهل‌بیت (ع) می‌توانست مانع از پا گرفتن این شبهات بی‌پایه شود. 

بی‌انصافی نشود؛ در تمام موارد بالا، تحولات جدی در سالهای اخیر ایجاد شده و ریل‌گذاری‌ها روبه‌اصلاح است؛ اما راه امت‌سازی پرپیچ‌وخم و طولانی است. اگر عقب‌ماندگی‌های نام‌برده نیز سهمی در بیانیه‌های محکومیت‌ و مطالبۀ عمومی شیعه و سنی پیدا می‌کردند، شاید امروز اوضاع جور دیگری بود و در کوران مسئولیت‌شناسی و مشغولیت همگانی به حل مسائل فوری و اولویت‌دار امت و جامعۀ اسلامی، صداهای تفرقه‌افکن، اساسا از اینکه گوش شنوایی پیدا کنند ناامید و از کسادی بازارشان خاموش می‌شدند.