یلدا و پیوند ولایت

شب یلدا طولانی‌ترین تاریکی سال، در باور کهن ایرانی، شب جشن برای «ایزدان مهر» است. مهر یا میترا، نگهبان «پیمان‌ها»، «دوستی» و «روشنایی» است. اگر بپذيريم حقیقت در عصرهای گوناگون و لابه‌لای فرهنگ‌ها و باورهای جریان دارد، آنگاه می‌توانيم از چارچوب ادبیات رایج دینی امروز بالاتر بیاییم و رگهٔ طلایی چندهزارسالهٔ حق را در قرن ۱۵ هجری بنگریم! 

 بزرگترین ساختار اجتماعی در اسلام و مهمترین راهبرد در ادبیات قرآن برای عبور از ظلمات و رسیدن به نور -یعنی برپایی دولت حق و عدالت- نامش «ولایت» است. ولایت یعنی پیوند و جوشش مومنین با یکدیگر (ولایت عرضی) و همزمان با مومن‌ترین خودشان به‌عنوان امام (ولایت طولی) تا در برابر طاغوت‌ها اقامهٔ قسط کنند. ولایت از سنخ «پیمان» و «تعهد» و ریشه‌گرفته از «ایمان»، «دوستی»، «برادری»، «مسئولیت» و «علاقه» است؛ همان‌که زاییدهٔ «ایزد مهر» است. 

 آنچه در ماهیت شب یلدا نهفته، آشکارساختن «دوستی‌ها»، «برادری‌ها»، «ازخودگذشتگی‌ها» و یادآوری «مسئولیت‌ها»، «پیوندها» و «پیمان‌ها» است. یعنی از سویی «تَوَلّی» و پیوستن به اولیای جبههٔ نور و از سویی «تَبَرّی» و بریدن از اولیای جبههٔ تاریکی‌ها؛ مثل یادآوری «فجر صادق» در دل «لیال عشر» (شب‌های دهگانه). 

و درست در تاریک‌ترین شب است که با وجود ناامیدی‌ها و فراوانی دشمنان، پایداری و هم‌پیمانی اهمیت می‌يابد. ایرانیان در هزاره‌های پیش چه خوب این نکته را دانستند و دور هم جمع شدند و از پیوندها گفتند و «أ لیس الصبح بقریب؟» سرودند. 

 با این وصف، شب یلدا از سنت‌هایی است که ظرفیت دارد مشمول این سفارش حضرت امیر (ع) به جناب مالک اشتر باشد: «رسوم شایسته‌ای را که بزرگان امت به آن عمل کرده‌ و باعث تقویت همبستگی بوده و مردم بر سر آن در صلح‌وصفا هستند به هم نزن.» (۱) 

 ناگفته روشن است که تجمل‌گرایی‌ها و چشم‌وهم‌چشمی‌ها و... این روح توحیدی را از یلدا می‌گیرد و آن را تبدیل به بدعتی می‌سازد که پیوندهای اجتماعی مومنین را تضعیف می‌کند. 

 طولانی‌ترین شب سال با برکت! 

 پ.ن. (۱) «لا تَنقُضْ سُنَّةً صالِحَةً عَمِلَ بها صُدورُ هذهِ الاُمَّةِ و اجتَمَعَت بها الاُلفَةُ و صَلَحَت علَيها الرَّعِيَّةُ» (نامه ۵۳ نهج‌البلاغه)