از کینه‌های جامعۀ جاهلی تا همدردی و دلسوزی جامعۀ اسلامی

پیغمبر اسلام برای اینکه ارزشهای اسلامی و اخلاق اسلامی در جامعه کاملاً جا بیفتد و با روح مردم و عقاید مردم و زندگی مردم مخلوط و ممزوج بشود، فضای زندگی را در محیط نظام اسلامی با ارزشهای اسلامی آغشته میکرد. 

یک مورد از همین تلاشِ فضاسازی پیغمبر، این بود که دشمنی‌ها و کینه‌ها را از دلهای مردم بزداید؛ یعنی مسلمانان در جامعه‌ی اسلامی از حالت بی‌تفاوتی نسبت به یکدیگر باید خارج بشوند. 

اینکه مسلمانها با هم کاری نداشته باشند و هر کسی برای خود دنیای جداگانه‌ای باشد و کاری به کار مسلمانهای دیگر نداشته باشد، در اسلام پسندیده نیست. همکاری و همدردی و دلسوزی و محبّت متقابل بین مسلمانها، یکی از کارهای بزرگ رسول اکرم بود. 

نقل کرده‌اند که یک اعرابی‌ای با همان خشونت صحراگردیِ خود آمد مدینه و از پیغمبر چیزی خواست؛ پیغمبر یک کمکی به او کردند؛ گفتند خوب شد؟ راضی هستی؟ آن مرد به‌خاطر همان خشونت صحراگردی خود و صراحت و بی‌تعارفی‌ای هم که این‌جور افراد دارند، گفت نه، هیچ کاری نکردی! 

آن چند نفری که اطراف پیغمبر بودند خواستند یک عکس‌العملی نشان بدهند؛ پیغمبر فرمود نه، شما به او کاری نداشته باشید، من با او مسئله را حل خواهم کرد. 

از جمع خارج شدند و آن اعرابی را هم با خودشان بردند منزل و باز غذایی یا لباسی یا پولی به او دادند؛ بعد به او گفتند حالا راضی شدی؟ گفت بله. 

پیغمبر به او فرمودند خب، تو چند لحظه‌ی پیش در مقابل اصحاب من یک حرفهایی زدی که آنها دلشان نسبت به تو چرکین شد؛ دوست داری برویم همین حرفهایی را که به من گفتی و اظهار رضایت کردی، در مقابل آنها بگویی؟ گفت بله، حاضرم. 

بعد پیغمبر، این عرب را برداشتند و آوردند در میان اصحابشان؛ او هم بنا کرد از پیغمبر ستایش کردن و رفت. 

رسول اکرم رو کردند به اصحابشان فرمودند مثَل این اعرابی، مثَل آن شتری است که از یک گلّه‌ای ‌رمیده و سر گذاشته به بیابان، دارد میدود. شما دوستان من، برای اینکه این شتر را به من برگردانید، از اطراف حمله میکنید و دنبال او میدوید. این حرکت شما رمیدگی او را بیشتر میکند. من نگذاشتم؛ با محبّت، با نوازش، او را برگرداندم به جمع خودمان. 

این روش پیغمبر است؛ به‌هیچ عنوان نمیخواهد که در فضای زندگیِ جامعه‌ی اسلامی، اندکی کینه و حِقد و دشمنی باشد. 

 حتّی آن‌وقتی که دایره‌ی اسلام وسیع‌تر شد و رسول اکرم مکّه را هم گرفتند ‌-مردم مکّه همان کسانی بودند که پیغمبر را از مکّه بیرون کرده بودند؛ پیغمبر سیزده سال از همان اهالی مکّه ناراحتی تحمّل کرده بود و زجر کشیده بود؛ بعد هم چندین جنگ با پیغمبر کرده بودند؛ چقدر [آنها] از مسلمانها کشته بودند، چقدر مسلمانها از آنها کشته بودند؛ اگر قرار بود که اینها با همان وضعیّت، میزبان لشکر فاتح رسول خدا میشدند، تا سالهای متمادی امکان اینکه بین اینها آشتی برقرار بشود وجود نداشت- پیغمبر به‌مجرّد اینکه وارد مکّه شدند، در روز فتح مکّه که سال هشتم باشد اعلام عمومی کرد که «اَنتُمُ الطُّلَقاء»؛ قریش را عفو کرد و قضایا تمام شد. 

 شاید در همان سالِ اوّل، ماه‌های اوّلِ ورود پیغمبر به مدینه، یکی از اوّلین کارهایی که پیغمبر انجام دادند، ایجاد «عقد اخوت» بین مسلمانها بود. 

اینکه میگوییم با هم برادر هستیم، در اسلام یک تعارف نیست؛ یعنی حقیقتاً مسلمین نسبت به یکدیگر دارای حقّ برادری هستند؛ نسبت به هم طلبکارند، همچنان که برادران نسبت به هم؛ مدیون یکدیگر هستند و باید حقوق متقابلی را نسبت به هم عمل کنند. 

پیغمبر این را عملی کرد: دو به دو مسلمانها را با هم برادر کرد، و طبقات اینها و خانواده‌های اینها و اشرافیگریِ اشراف مدینه و قریش را رعایت نکرد، غلام سیاهی را با یک شخص بزرگی و یک آزادشده‌ای را با یک آقازاده‌ی معروف بنی‌هاشم یا قریش برادر کرد.